Badania rentgenowskie w stomatologii stanowią nieodłączny element diagnostyki chorób zębów i przyzębia. Obrazowanie RTG umożliwia wykrycie zmian niewidocznych podczas tradycyjnego badania klinicznego, takich jak próchnica międzyzębowa, zmiany okołowierzchołkowe, patologie w obrębie kości czy nieprawidłowości w ułożeniu zębów. Wraz z rosnącą dostępnością cyfrowej diagnostyki obrazowej, pojawia się pytanie: jak często można wykonywać RTG zębów, by było to bezpieczne dla zdrowia pacjenta? Poniżej przedstawiamy aktualny stan wiedzy medycznej na ten temat.
Rodzaje RTG zębów i ich zastosowanie
W stomatologii stosuje się kilka typów RTG zębów Gliwice, z których każde ma określone wskazania i zakres obrazowania. Do najczęściej wykonywanych należą:
- RTG punktowe (wewnątrzustne) – obrazują jeden lub kilka zębów; służą do oceny próchnicy, stanu korzeni i okolic przywierzchołkowych.
- RTG panoramiczne (ortopantomogram) – przeglądowe zdjęcie całego uzębienia oraz struktur sąsiadujących (kości szczęki, żuchwy, stawów skroniowo-żuchwowych).
- RTG cefalometryczne – stosowane głównie w ortodoncji, obrazują czaszkę w projekcji bocznej.
- Tomografia CBCT (stożkowa tomografia komputerowa) – precyzyjne obrazowanie trójwymiarowe, wykorzystywane m.in. w implantologii i chirurgii stomatologicznej.
Każdy z tych rodzajów badań różni się zarówno dawką promieniowania, jak i celem diagnostycznym. To właśnie dawka promieniowania oraz medyczna konieczność wykonania badania decydują o tym, jak często można je powtarzać.
Promieniowanie a bezpieczeństwo pacjenta
RTG zębów, szczególnie w technologii cyfrowej, wiąże się z niską dawką promieniowania jonizującego. Dla porównania:
- RTG punktowe to ok. 0,005 mSv,
- RTG panoramiczne – ok. 0,01–0,03 mSv,
- tomografia CBCT – od 0,03 do nawet 0,2 mSv, w zależności od pola obrazowania.
Dla kontekstu: średnia roczna dawka promieniowania pochodząca z naturalnych źródeł to około 2,4 mSv. Oznacza to, że pojedyncze badanie stomatologiczne dostarcza bardzo małą część tej dawki. Jednakże promieniowanie ma charakter kumulatywny – jego efekt sumuje się w organizmie, dlatego istotne jest ograniczenie liczby badań RTG do sytuacji uzasadnionych klinicznie.
Jak często można wykonywać RTG zębów?
Nie istnieje jedna uniwersalna odpowiedź na to pytanie, ponieważ częstotliwość badań RTG zależy od indywidualnych wskazań medycznych. Ogólne zalecenia można przedstawić w następujący sposób:
- Osoby dorosłe bez objawów chorobowych: RTG punktowe co 2–3 lata, panoramiczne co 3–5 lat.
- Pacjenci z wysokim ryzykiem próchnicy lub chorób przyzębia: RTG punktowe może być wykonywane częściej – nawet co 6–12 miesięcy, zgodnie z oceną lekarza.
- Dzieci i młodzież: RTG wykonuje się tylko wtedy, gdy jest to konieczne – np. w diagnostyce próchnicy, ocenie rozwoju zębów stałych, przed leczeniem ortodontycznym.
- Przed leczeniem kanałowym, chirurgicznym lub ortodontycznym: badanie RTG jest niezbędne dla ustalenia planu leczenia – jego powtarzanie zależy od przebiegu terapii.
Decyzję o wykonaniu badania podejmuje lekarz dentysta, na podstawie wywiadu, badania klinicznego oraz rzeczywistych potrzeb diagnostycznych. W stomatologii obowiązuje zasada ALARA (As Low As Reasonably Achievable), czyli „tak nisko, jak to możliwe” – dotyczy to zarówno liczby badań, jak i dawek promieniowania.
Czynniki wpływające na częstotliwość badań RTG
W praktyce częstotliwość wykonywania RTG zębów uzależniona jest od wielu czynników, w tym:
- ogólnego stanu zdrowia pacjenta,
- historii chorób jamy ustnej (np. próchnicy, periodontopatii),
- planu leczenia (kanałowe, protetyczne, chirurgiczne, ortodontyczne),
- wieku i stanu uzębienia,
- poprzednich wyników badań obrazowych.
W każdym przypadku lekarz powinien indywidualnie ocenić zasadność wykonania badania, biorąc pod uwagę korzyści diagnostyczne oraz minimalizowanie narażenia pacjenta na promieniowanie.
Czy RTG zębów można wykonywać w ciąży?
Choć dawka promieniowania w stomatologii jest bardzo niska, w ciąży wykonuje się badania RTG tylko w sytuacjach absolutnie koniecznych. Jeśli zachodzi potrzeba ich przeprowadzenia, stosuje się dodatkowe środki ochrony, takie jak osłona na brzuch (fartuch ołowiany). W pierwszym trymestrze, czyli w okresie organogenezy, unika się badań RTG o ile to możliwe. W pozostałych trymestrach decyzję podejmuje lekarz po dokładnej analizie ryzyka i korzyści.
O czym warto pamiętać?
- RTG zębów to badanie bezpieczne, o bardzo niskiej dawce promieniowania.
- Częstotliwość badań powinna być uzależniona od wskazań klinicznych, a nie wykonywana rutynowo.
- Lekarz stomatolog decyduje, kiedy badanie jest konieczne – na podstawie dokładnego badania jamy ustnej.
- Nie ma ustalonego limitu badań RTG w ciągu życia, pod warunkiem, że każde z nich ma uzasadnienie medyczne.
- Kobiety w ciąży powinny informować lekarza o swoim stanie przed planowanym badaniem.
Badania RTG zębów – kiedy warto, a kiedy nie trzeba?
Zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, badania rentgenowskie zębów można wykonywać tak często, jak jest to konieczne z punktu widzenia diagnostycznego, jednak zawsze powinny one być uzasadnione konkretnymi wskazaniami. Należy unikać badań wykonywanych bez potrzeby, np. wyłącznie w celach kontrolnych bez objawów chorobowych. Decyzję w tym zakresie powinien każdorazowo podejmować lekarz stomatolog, kierując się zasadą bezpieczeństwa i celowości diagnostyki. Regularne badania jamy ustnej oraz właściwa profilaktyka mogą znacząco ograniczyć konieczność wykonywania RTG, zachowując przy tym najwyższy poziom troski o zdrowie pacjenta.
